Kubatura budynku - co to jest i jak ją obliczyć?

Kiedy zaczynamy myśleć o budowie własnego domu, spotykamy się z różnymi parametrami związanymi z projektowaniem budynku. Pojawiają się takie określenia jak powierzchnia zabudowy, powierzchnia użytkowa, powierzchnia netto, powierzchnia całkowita budynku i kubatura budynku. Często intuicyjnie rozumiemy, czym są, ale nie znamy precyzyjnych ich definicji i sposobu wyliczania. W poniższym artykule przybliżymy ten ostatni parametr, tj. określający kubaturę budynku.

Kubatura budynku w odróżnieniu np. od powierzchni zabudowy i powierzchni całkowitej budynku nie jest wskaźnikiem kubaturowym, który mógłby wprost wpływać na kształtowanie naszego przyszłego domu. Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego, w swoich ustaleniach, wprowadzają ograniczenia zabudowy, poprzez określenie maksymalnych dopuszczalnych wielkości wskaźników powierzchniowych, jakimi są stopień zabudowy (zależny od powierzchni zabudowy budynku i powierzchni działki) i wskaźnik intensywności (zależny od powierzchni całkowitej budynku i powierzchni działki).

Na ogół jednak w większości MPZP znajdują się zapisy, wymagające od projektanta (oraz Inwestora) dostosowania wielkości budynku, jego kubatury, do otoczenia tak, aby projektowany budynek nie stanowił dysonansu, czyli zaburzenia harmonii otaczającej go przestrzeni i istniejących już w tej przestrzeni budynków.

Przystępując do projektowania lub wyboru projektu gotowego i budowy budynku podstawą działań Inwestora i projektanta są następujące ustawy:

• Prawo budowlane,
• o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
• rozporządzenia wykonawcze dotyczące tych ustaw.

Ustawy te nie określają sposobu wyliczenia np. kubatury czy innych parametrów powierzchniowych, lecz odsyłają nas w zakresie wskaźników powierzchniowych do Normy Polskiej – ISO 9836 Właściwości użytkowe w budownictwie – określenie i obliczanie wskaźników powierzchniowych i kubaturowych, która definiuje i określa sposób wyliczania tych wskaźników.

Kubatura budynku natomiast została zdefiniowana zarówno w cytowanej Polskiej Normie, jak i Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Według Rozporządzenia:

kubatura brutto budynku - to suma kubatury brutto wszystkich kondygnacji, stanowiąca iloczyn powierzchni całkowitej, mierzonej po zewnętrznym obrysie przegród zewnętrznych i wysokości kondygnacji brutto, albo między podłogą na stropie lub warstwą wyrównawczą na gruncie a górną powierzchnią podłogi bądź warstwy osłaniającej izolację cieplną stropu nad najwyższą kondygnacją,

przy czym do kubatury brutto budynku:

1. wlicza się kubaturę przejść, prześwitów i przejazdów bramowych, poddaszy nieużytkowych oraz przekrytych części zewnętrznych budynku, takich jak: loggie, podcienia, ganki, krużganki, werandy, a także kubaturę balkonów i tarasów, obliczaną do wysokości balustrady,
2. nie wlicza się kubatury ław i stóp fundamentowych, kanałów i studzienek instalacyjnych, studzienek przy oknach piwnicznych, zewnętrznych schodów, ramp i pochylni, gzymsów, daszków i osłon oraz kominów i attyk ponad płaszczyzną dachu.

Chcąc jednak precyzyjnie zdefiniować i poznać sposób wyliczania tego parametru kubaturowego budynku, musimy oprzeć się na szczegółowych zapisach powołanej Normy.

Wyróżnia ona dwa rodzaje kubatur: kubaturę brutto i kubaturę netto budynku.

Kubatura budynku brutto obliczana jest jako objętość przestrzeni utworzonej przez powierzchnie zewnętrzne elementów ograniczających. Elementy ograniczające to ściany zewnętrzne w stanie wykończonym oraz dach budynku.

Rozróżnia się kubaturę brutto:

1. budynku lub części budynku zamkniętych i przekrytych ze wszystkich stron,
2. tych części budynku, które nie są zamknięte do pełnej wysokości ze wszystkich stron, lecz które są przekryte; dobrym przykładem takiego elementu budynku jest loggia, często występująca w budynkach wielorodzinnych,
3. budynku lub tych części budynku, które są ograniczone przez elementy budowli, np. balustrady, poręcze, które nie są przekryte; tu dobrym przykładem jest balkon.

Kubatura budynku netto to objętość utworzona przez powierzchnie wewnętrzne elementów ograniczających i wyróżnia:

1. kubatura netto nad powierzchnią kondygnacji netto:
   • kondygnacji pełnych,
   • kondygnacji poniżej poziomu terenu,
   • kondygnacji niepełnych,
2. kubatura netto nad powierzchnią wewnętrzną kondygnacji,
3. kubatura netto nad powierzchnią użytkową,
4. kubatura netto nad powierzchnią usługową (powierzchnia przeznaczona na usytuowanie instalacji i urządzeń technicznych),
5. kubatura netto nad powierzchnią ruchu (powierzchnia przeznaczona dla ruchu wewnątrz budynku, pow. korytarzy, klatek schodowych).

Kubatura netto budynku – do kubatury netto wlicza się kubatury netto wszystkich kondygnacji budynku.

Wymienione powyżej kubatury netto opisane są i uszczegółowione w cytowanej na wstępie Polskiej Normie.

Kubaturę (zarówno netto, jak i brutto) wyrażamy zawsze w [m3] z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.

Zestawienie tych wskaźników kubaturowych i ich porównanie wymaga przybliżenia samych pojęć kubatury brutto i netto.

Kubatura brutto budynku to suma kubatur brutto wszystkich kondygnacji. Kubatura kondygnacji to iloczyn jej powierzchni całkowitej (liczonej po obrysie zewnętrznym) i wysokości (od podłogi do podłogi wyższej kondygnacji lub warstwy izolacji termicznej). Kubatura brutto to przestrzeń ograniczona przez powierzchnie zewnętrze: ściany i dach budynku.

Kubatura netto budynku to suma kubatur netto wszystkich kondygnacji. Kubatura netto kondygnacji to iloczyn sumy powierzchni pomieszczeń danej kondygnacji i wysokości tych pomieszczeń od podłogi do stropu. Jest to przestrzeń utworzona przez powierzchnie wewnętrzne elementów ograniczających, czyli ścian, stropów i dachu.

Mówiąc w uproszczeniu kubatura brutto budynku to jego objętość, a kubatura netto to jego pojemność.

Do kubatury (zarówno netto, jak i brutto) nie wlicza się kominów (w części ponad płaszczyzną dachu), fundamentów, szybików (studzienek) przy oknach piwnicznych, schodów zewnętrznych, gzymsów i attyk (ponad płaszczyzną dachu).

Podjęcie decyzji o budowie domu jest jedną z kluczowych decyzji każdego z nas. Wymaga ona wielu przemyśleń. Jaki duży powinien być dom? Jaki program użytkowy powinien posiadać? Ile powinien mieć pokoi i łazienek? Jak wybudować dom, aby był energooszczędny? Jakie zastosować rozwiązania i jak dobrać materiały budowlane, aby ograniczyć do minimum straty energii?

Odpowiedź na te pytania związana zawsze jest z kubaturą budynku, ograniczenie jej, czyli wybudowanie domu o optymalnych wymiarach, pozwoli ograniczyć koszty zarówno związane z budową budynku, jak i kosztami eksploatacji.

Przykładem konieczności znajomości kubatury budynku jest np. zaprojektowanie systemu ogrzewania, wentylacji i ewentualnie klimatyzacji domu. Systemy te zależą bezpośrednio od kubatury budynku. Od tego parametru kubaturowego zależy dobór i określenie mocy urządzeń grzewczych i chłodzących. Podstawą obliczeń koniecznej mocy projektowanego kotła lub pompy ciepła jest właśnie kubatura budynku. Im większa kubatura budynku, tym większa musi być moc kotła, niezbędna do wygenerowania dostatecznej ilości ciepła w naszym domu.

Nie jest bez znaczenia również kubatura kotłowni, w której zamierzamy zainstalować kocioł np. na olej opałowy. Wysokość pomieszczenia kotłowni nie może być mniejsza niż 2,2 m, a kubatura nie mniejsza niż 8 m3.

Aby obliczyć kubaturę brutto np. domu jednorodzinnego, musimy policzyć i zsumować kubatury wszystkich kondygnacji, a także takich elementów budynku, jak loggie, balkony lub tarasy.

Dla kondygnacji poniżej poziomu terenu kubatura brutto to iloczyn powierzchni liczonej po zewnętrznym obrysie ścian zewnętrznych w stanie wykończonym i wysokości tej kondygnacji. W przypadku kondygnacji poniżej poziomu terenu za odpowiednią wysokość należy przyjąć odległość pomiędzy dolną powierzchnią konstrukcji, na której opiera się podłoga a górną powierzchnią stropu kondygnacji powyżej. Co ważne - fundamenty oraz warstwy podkładowe pod konstrukcją podłogi nie są wliczane do kubatury.

Dla kondygnacji powyżej poziomu terenu (lub powtarzalnej) kubatura brutto to iloczyn powierzchni liczonej po zewnętrznym obrysie ścian zewnętrznych w stanie wykończonym i wysokości tej kondygnacji. W przypadku kondygnacji powyżej poziomu terenu (lub powtarzalnej) za odpowiednią wysokość należy przyjąć odległość pomiędzy odpowiadającymi sobie powierzchniami górnego i dolnego stropu.

Dla kondygnacji, której górny strop jest dachem lub tarasem (np. poddasze) kubatura brutto to iloczyn powierzchni liczonej po zewnętrznym obrysie ścian zewnętrznych w stanie wykończonym i wysokości tej kondygnacji. Za wysokość tej kondygnacji należy przyjąć odległość pomiędzy powierzchnią podłogi tej kondygnacji a górną powierzchnią dachu lub tarasu. W przypadku dachu spadzistego należy skorzystać z odpowiednich wzorów matematycznych. W budynkach z dachem płaskim objętość budynku liczona może być na podstawie wzoru na objętość prostopadłościanu, np. iloczyn powierzchni zabudowy budynku i jego wysokości.

Kubatura brutto części budynku, która nie jest zamknięta ze wszystkich stron na całej wysokości, lecz jest przekryta, (np. loggia lub przekryty taras na dachu) jest iloczynem całkowitej powierzchni tej części budynku (liczonej po zewnętrznym obrysie ścian zewnętrznych w stanie wykończonym) i odpowiedniej wysokości. Za wysokość należy przyjąć odległość między powierzchnią podłogi a górną powierzchnią dachu lub stropu stanowiącego obudowę budynku.

Kubatura brutto części budynku, która jest ograniczona elementami budowli, lecz która nie jest przekryte (np. balkon lub taras ograniczony balustradami lub poręczami), jest iloczynem całkowitej powierzchni tej części budynku (liczonej po obrysie zewnętrznym w stanie wykończonym) i odpowiedniej wysokości. Za wysokość należy przyjąć odległość między dolną powierzchnią tego elementu (np. balkon lub taras) a górną krawędzią elementów zamykających (np. balustrada).

Tak wyliczone kubatury brutto poszczególnych kondygnacji i elementów budynku należy dodać i wyrazić w [m3] z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.

Kubatura netto jest iloczynem powierzchni kondygnacji netto i odległości między powierzchnią posadzki a dolną powierzchnią stropu górnego (czyli wysokości kondygnacji w tzw. „świetle”). Powierzchnia kondygnacji netto jest sumą powierzchni poszczególnych pomieszczeń ograniczonych przez elementy zamykające (ściany), liczona po wewnętrznym obrysie ścian zamykających dane pomieszczenie przy posadzce w stanie wykończonym bez uwzględniania listew przypodłogowych.

Kubatura netto budynku to suma kubatur netto poszczególnych kondygnacji wyrażona w [m3] z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.

Rozróżnia się następujące kubatury netto:

1. kubatura netto kondygnacji pełnych powyżej poziomu terenu;
2. kubatura netto pełnych kondygnacji poniżej poziomu terenu;
3. kubatura netto kondygnacji niepełnych.

Ten wskaźnik kubaturowy,czyli kubatura brutto budynku definiowana w Rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, to suma kubatury brutto wszystkich kondygnacji, stanowiąca iloczyn powierzchni całkowitej, mierzonej po zewnętrznym obrysie przegród zewnętrznych i wysokości kondygnacji brutto - nie jest wskaźnikiem limitującym możliwości doboru projektu lub wykonanie projektu indywidualnego. Nie występuje on, jako wskaźnik, w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego, ani nie jest ustalany w decyzji o Warunkach Zabudowy.

Natomiast w Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego i w decyzjach o Warunkach Zabudowy, często nakazuje się dla nowej zabudowy harmonijną kompozycję z zabudową istniejącą. Takie i inne analogiczne sformułowania powodują ograniczanie kubatury budynku, w przypadku chęci wybudowania budynku o większej kubaturze niż zabudowania istniejące. Zapisy dyscyplinujące w tym zakresie najczęściej występują w dokumentach planistycznych, obejmujących różne strefy ochrony konserwatorskiej. Budowa budynku w takiej strefie będzie więc obwarowana ograniczeniem eksponowania dużej kubatury projektowanego budynku w stosunku do wielkości budynków istniejących.

W przypadku rozpoczęcia prac budowlanych przy budowie budynku należy pamiętać, że dokonanie zmian w stosunku do zatwierdzonego projektu budowlanego, może spowodować zakwalifikowanie ich przez nadzór budowlany, jako istotne odstąpienie od warunków wydanego pozwolenia na budowę. Taka sytuacja powoduje konieczność zalegalizowania tych zmian w odrębnym postępowaniu przed nadzorem budowlanym.

Prawo budowlane (art. 36a, pkt 5) określa zakres zmian, odstępstw od zatwierdzonego projektu budowlanego, które są dopuszczone. W zakresie parametrów budynku mających wpływ na jego kubaturę są zmiany opisane poniżej.

Istotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu zagospodarowania działki lub terenu, lub projektu architektoniczno-budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę stanowi odstąpienie w zakresie:

- charakterystycznych parametrów obiektu budowlanego dotyczących:

1. powierzchni zabudowy w zakresie przekraczającym 5%,
2. wysokości, długości lub szerokości w zakresie przekraczającym 2%,
3. liczby kondygnacji.

Wielu właścicieli budynków planując prace remontowe pokrycia dachowego, zamierza, wykorzystując ekipy budowlane, wykonać dodatkowe doświetlenie pomieszczeń poddasza. Wykonanie doświetlenia np. lukarną lub otwarciem części połaci powoduje zwiększenie kubatury budynku. W takim przypadku, gdy ten wskaźnik kubaturowy został zwiększony, kwalifikuje te roboty budowlane, jako rozbudowę budynku. Takie prace wymagają już uzyskania pozwolenia na budowę. Wynika to z zapisów ustawy Prawo budowlane. Tak więc przed rozpoczęciem prac remontowych budynku lub jego przebudowy, należy dokładnie określić zakres tych prac. Następnie zapoznać się z zapisami ustawy Prawo budowlane w tym zakresie lub pozyskać informację, w starostwie powiatowym, czy zamierzony zakres robot budowlanych nie wymaga dokonania zgłoszenia lub wystąpienia o pozwolenie na budowę.