Dom pasywny - czy jego budowa jest opłacalna? Co oznacza termin budownictwo pasywne?

Idea budownictwa pasywnego narodziła się pod koniec lat 70. minionego wieku w Niemczech. W tym właśnie kraju, w miejscowości Darmstadt, w 1991 roku powstał pierwszy budynek tego typu. Co to jest dom pasywny i na czym polega jego wyjątkowość? Jest to nowoczesny budynek stanowiący rozwiązanie na miarę w pełni ekologicznej przyszłości skierowanej na znalezienie optymalnego rozwiązania, zaspokajającego rosnące zapotrzebowanie na energię. Innymi słowy, pasywny dom to nowoczesny dom energooszczędny spełniający oczekiwania nawet najbardziej proekologicznych i wymagających Inwestorów. Sprawdź, czym dokładnie jest budynek pasywny, ile kosztuje wybudowanie domu pasywnego, czy istnieje tani dom pasywny, na jakie oszczędności pozwala w trakcie eksploatacji?

Niejedna osoba planująca zbudować dom pasywny, słysząc ten termin, zapyta: dom pasywny co to znaczy? Na początku warto zatem wyjaśnić, że mianem domu pasywnego określa się obiekt, w którym zapotrzebowanie na energię i ciepło zostało zredukowane do minimum, dzięki zastosowaniu odpowiednich technologii i materiałów. Mowa o energii pierwotnej (Ep), która jest niezbędna do ogrzewania budynków, a także do zapewnienia funkcjonowania urządzeń domowych i podgrzewania wody użytkowej. Dla porównania, zapotrzebowanie to dla nowo budowanych domów wynosi od 1 stycznia 2021 roku maksymalnie 70 kWh/(m2*rok). W przypadku domu pasywnego jest kilkukrotnie mniejsze i wynosi zaledwie 15 kWh energii użytkowej na rok. Ponadto, projekt domu pasywnego jest realizowany z materiałów pozwalających na doskonałą izolację termiczną, co zapobiega utracie ciepła, a forma bryły oraz układ przeszkleń mają umożliwiać maksymalizację zysków z energii słonecznej.

Układ pomieszczeń w domach pasywnych jest tak zaprojektowany, by możliwe było maksymalizowanie zysków ciepła i ogrzewanie pomieszczeń dziennego użytkowania światłem słonecznym. W tym celu pokoje, salon oraz kuchnia są zorientowane na południe, gdzie najdłużej w ciągu doby można korzystać z ekspozycji na słońce. Chcąc uzyskać jak największe zyski ciepła z energii słonecznej, od strony południowej wykorzystuje się projekty domów z przeszkleniami o znacznej powierzchni, a także okna połaciowe. Cechą charakterystyczną budownictwa pasywnego jest brak otworów okiennych od strony północnej, dzięki czemu nie notuje się strat ciepła. W idealnym domu pasywnym właśnie od północy mieszczą się pomieszczenia gospodarcze, garaże, a niekiedy także sypialnie, w których zapotrzebowanie na światło dzienne jest najmniejsze.

Często można spotkać się z zamiennym używaniem pojęć: dom pasywny i dom energooszczędny. Nie są to jednak terminy oznaczające dokładnie to samo. Czym zatem charakteryzuje się każdy z wymienionych typów budynków? Co to jest budownictwo pasywne? Jakie są podstawowe cechy domu pasywnego?

Pod względem architektonicznym, bryła budynku energooszczędnego zazwyczaj niewiele się różni od domu pasywnego. Uproszczona forma, bez dodatkowych elementów takich jak wykusze czy lukarny sprzyja uzyskaniu wysokiego standardu energetycznego, ponieważ są to miejsca potencjalnie narażone na powstawanie mostków termicznych. W przypadku niewłaściwej lub niestarannej termoizolacji budynek jest narażony na utraty ciepła. W przypadku budynków pasywnych wymagania względem formy są jednak bardziej restrykcyjne, jest ona ściśle określona, musi być maksymalnie zwarta i prosta, zaprojektowana na planie prostokąta.

Zasadnicza różnica między budynkiem energooszczędnym a pasywnym przejawia się poprzez ich indywidualne zapotrzebowanie energetyczne na energię pierwotną, czyli nieodtwarzaną, którą uzyskuje się ze spalania paliw kopalnych, o czym wspomniano już wcześniej. Budowa domu energooszczędnego może być realizowana z wykorzystaniem tych samych technologii, które stosuje się, budując pasywny dom. Ważniejszy jest rodzaj izolacji termicznej i materiałów uszczelniających, których używa się przy realizacji budowy domu.

Aby dany budynek energooszczędny spełniał standardy przewidziane dla obiektów pasywnych, powinien wyróżniać się maksymalną szczelnością, którą weryfikuje się na podstawie określonych testów i badań. Stąd też wymogi w przypadku domów pasywnych są bardziej rygorystyczne niż dla budynków wznoszonych w standardzie energooszczędnym.

Mając na uwadze niskie zapotrzebowanie domu pasywnego na energię i bilansowanie ewentualnych strat poprzez energię pochodzącą z naturalnych źródeł bardzo ważną kwestią jest usytuowanie domu pasywnego na działce. Domy pasywne muszą być optymalnie zorientowane na działce względem stron świata, tak, by były, jak najlepiej doświetlone i nasłonecznione. Ponadto, tego typu budynki, muszą posiadać jak najmniejszy stosunek przegród zewnętrznych do kubatury, a także być wyposażone w stolarkę o podwyższonych parametrach termicznych, obowiązkowy system wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła oraz odpowiednio grubszą warstwę termoizolacyjną (minimum 30 cm dla ścian i 50 cm dla stropodachu).

Dom pasywny to w zasadzie rodzaj budynku energooszczędnego, który można określić też mianem domu zero energetycznego. Cechą wyróżniającą dom pasywny jest bowiem bardzo niskie zapotrzebowanie na energię niezbędną do ogrzania domu pasywnego, zasilania urządzeń elektrycznych, wentylacji mechanicznej i przygotowywania ciepłej wody użytkowej.

Warto pamiętać, planując budowę domu pasywnego, że jak każdy inny budynek, musi on być zgodny z wymogami określonymi przez Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego lub decyzję o Warunkach Zabudowy. W niektórych przypadkach wymogi zawarte w tych dokumentach mogą uniemożliwić budowę domu pasywnego, poprzez np. narzucenie określonej formy budynku, która nie będzie zgodna z założeniami budownictwa pasywnego. 

Poznaj projekty domów energooszczędnych z kolekcji ARCHON+

Wybór odpowiedniej technologii przy realizacji projektu budynku pasywnego jest bardzo ważny. Preferowanym rozwiązaniem jest budowa ścian dwuwarstwowych.

Dom pasywny może powstać z wykorzystaniem:

• drewna,
• betonu komórkowego,
• ceramiki tradycyjnej i poryzowanej,
• silikatów,
• keramzytobetonu,
• prefabrykatów.

Niezależnie od wybranej technologii budowy, ważną rolę w domach pasywnych odgrywa odpowiednia szczelność izolacji termicznej ścian. Wykonuje się ją w tym celu dwuwarstwowo lub można zastosować styropian frezowany. Układanie tych elementów na tzw. zakładkę, zapobiegnie pojawieniu się mostków termicznych.

Budując dom pasywny, niezależnie od wybranej technologii, należy dopilnować, by ściany zewnętrzne miały jak najmniejszą wartość współczynnika przenikania ciepła U, czyli nieprzekraczający poziomu 0,15 W/m2K, podczas gdy standardem w budownictwie mieszkaniowym jest obecnie współczynnik przenikania ciepła na poziomie 0,2 W/m2K. Z kolei izolacyjność cieplna okien, mierzona współczynnikiem przenikania ciepła w stolarce pasywnej nie może przekraczać poziomu U równego 0,8 W/m2K, a dla nowo powstających obiektów (od 2021 roku) wynosi 0,9 W/m2K. Współczynnik przenikalności promieniowania słonecznego nie powinien być mniejszy niż 60%.

Budynki pasywne można stawiać praktycznie wszędzie, ale należy pamiętać, że w niektórych strefach klimatycznych trzeba będzie zastosować dodatkowe instalacje grzewcze. W Polsce, ze względu na dość długi sezon jesienno-zimowy, a także ograniczoną w tym okresie ilość promieni słonecznych, konieczne jest korzystanie w domu z systemu grzewczego. Z tego powodu, w budynkach pasywnych stosuje się dodatkowe instalacje o zredukowanej mocy grzewczej (1-2 kW), które zapewniają komfort użytkowania obiektu nawet podczas srogiej zimy.

Przykładem często stosowanego rozwiązania jest piec akumulacyjny na prąd, który włącza się tylko w nocy, gdy obowiązuje niższa taryfa za pobieraną energię elektryczną. Tego typu piec akumuluje ciepło, które następnie oddaje w ciągu dnia. Istnieją dwa rodzaje pieców akumulacyjnych: dynamiczne i statyczne. Pierwszy typ, czyli piece dynamiczne, oddają ciepło poprzez wentylatory włączone zgodnie z preferencjami użytkownika. Oznacza to, że energia zgromadzona przez noc może zostać wykorzystana w dowolnym czasie. Z kolei, ciepło pochodzące z akumulacyjnych pieców statycznych, jest uwalnianie równomiernie w ciągu dnia. Piece dynamiczne pozwalają zatem na lepsze wykorzystanie zgromadzonej energii, statyczne zaś wymagają mniej zaangażowania od użytkowników obiektów.

Domy pasywne powinny mieć wydajny system wentylacji z odzyskiwaniem ciepła, czyli rekuperacją. Jest to jeden z warunków budowy uwzględniony przez Europejski Instytut Domów Pasywnych w Darmstadt. Pozwala on na ograniczenie strat ciepła i ponowne wykorzystanie go do ogrzewania budynku.

W standardowych budynkach jednorodzinnych mogą pojawiać się straty ciepła w wyniku zastosowania wentylacji grawitacyjnej, nazywanej też tradycyjną. Chcąc uniknąć tego problemu w obiektach pasywnych, wykorzystuje się system nawiewno-wywiewnej instalacji wentylacyjnej, która pozwala zmniejszyć uciekanie ciepła nawet o 70-90 proc. Polega to na tym, że świeże powietrze, przefiltrowane, trafia do rekuperatora, który przekazuje mu ciepło powietrza wywiewanego. Tego typu rozwiązanie ma na celu ponowne wykorzystanie raz wytworzonej energii, bowiem ciepło ogrzanego powietrza z wnętrza budynku jest przekazywane świeżemu, które wchodzi z zewnątrz.

Ten element w budownictwie pasywnym odgrywa istotną rolę. Solidnie wykonane okna zatrzymują ciepło w pomieszczeniach, co jest niezwykle ważne zwłaszcza w jesienno-zimowym sezonie grzewczym. Okna te muszą być wykonane z materiałów najwyższej jakości. Istotny jest także odpowiedni ich montaż połączony z doskonałą izolacją, co zapobiegnie stratom ciepła. Okna w tym celu montuje się w warstwie izolacyjnej, co pozwala uniknąć mostków termicznych. Ponadto, odpowiednio zlokalizowane przeszklenia umożliwiają pozyskiwanie energii, której źródłem jest promieniowanie słoneczne. Krótko mówiąc, okna w budynkach pasywnych odgrywają podwójną rolę. Z jednej strony, ograniczają straty ciepła, a z drugiej, pozyskują energię z promieniowania słonecznego. Jest to optymalne rozwiązanie, niezbędne w każdym budynku pasywnym.

Przy projektowaniu i budowaniu domów pasywnych istotnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, jest wskaźnik izolacyjności termicznej przegród budowlanych, nie tylko zewnętrznych ścian budynku. Grubość warstwy izolacyjnej tego typu domy może sięgnąć nawet 30 cm.

Wszystkie te elementy mają na celu zatrzymanie wytwarzanej energii wewnątrz domu i ograniczenie jej strat ponoszonych w skutek ucieczki ciepła na zewnątrz. Dzięki temu zyskuje się pewność, że całość energii wytworzonej na potrzeby domu (podgrzanie wody, ogrzanie domu) zostaje efektywnie wykorzystana.

Realizując projekt domu pasywnego, należy pamiętać o tym, że wszystkie przegrody zewnętrzne wymagają odpowiedniej izolacji: ściany, dach, fundamenty. Dom pasywny powinien być budowany z eliminacją mostków termicznych występujących najczęściej w:

• osadzeniach drzwi i okien,
• połączeniach podłóg na gruncie ze ścianą fundamentową,
• elementach wystających z zewnętrznych ścian,
• konstrukcjach wspierających, przy mocowaniu wsporników,
• połączeniach płyt balkonowych ze stropem,
• wieńcach.

We wszystkich tych miejscach powinny być wykonane dodatkowe ocieplenia, które należy przewidzieć już na etapie projektowania budynku. Ocieplenia te muszą być wykonane niezwykle starannie, tak by zapobiec utracie ciepła.

Ważną kwestią przy planowaniu budowy jest ogrzewanie domu pasywnego . Domy pasywne powinny być samowystarczalne pod względem energii i nie powinny wymagać do ogrzewania żadnych paliw nieodnawialnych (węgiel, olej czy gaz). Korzystanie z tzw. „zielonych” źródeł energii jest ważnym wymogiem, któremu powinien sprostać Inwestor zainteresowany realizacją projektu budynku tego typu. Dom pasywny wymaga ogrzewania przede wszystkim za pomocą pasywnych źródeł energii – stąd jego nazwa. Należy więc przewidzieć możliwość wykorzystania tzw. OZE - odnawialne źródła energii: słonecznej, wiatrowej, ciepła z powietrza i z gruntu. Stąd też powszechne zastosowanie w tego rodzaju projektach, turbin wiatrowych, ogniw fotowoltaicznych czy pomp ciepła. W takich budynkach korzysta się także z energii, którą codziennie produkuje gospodarstwo domowe i która pochodzi np. z włączonego telewizora czy piekarnika.

Powstanie domu pasywnego jest droższe niż budowa tradycyjnego budynku. Ponadto, okres zwrotu poniesionych wydatków, jest stosunkowo długi. Biorąc pod uwagę koszty budowy domu pasywnego, warto zwrócić uwagę, że atrakcyjnym rozwiązaniem dla Inwestorów, którym zależy na uzyskaniu jak najwyższych parametrów energetycznych, może być realizacja budynku w standardzie energooszczędnym i wyposażenie go w dodatkowe rozwiązania instalacyjne, takie jak wentylacja mechaniczna, pompy ciepła, fotowoltaika, czy kolektory słoneczne. Dbając jednocześnie o wysokiej jakości warstwę termoizolacyjną, można liczyć na duże oszczędności eksploatacyjne i stosunkowo szybki zwrot poniesionych nakładów finansowych.

Samodzielna budowa domu pasywnego systemem gospodarczym raczej nie jest możliwa. Przy budowie domu pasywnego należy wykazać się obszerną i fachową wiedzą, a także sporym doświadczeniem i wyjątkowo skrupulatnym przestrzeganiem norm i zaleceń. W przeciwnym razie istnieje spore ryzyko popełnienia błędów, które mogą doprowadzić nie tylko do zwiększenia poziomu zużycia energii, ale także do ucieczki ciepła. Wówczas, obiekt przestaje spełniać wymogi stawiane domom pasywnym.

Budownictwo energooszczędne jest wspierane przez różne programy finansowe. Budując dom, w tym również dom pasywny, można starać się o dotacje dla budujących lub remontujących dom. Jedną z możliwości stanowią unijne programy „Czyste Powietrze” i „Mój Prąd”. Pierwszy z nich umożliwia uzyskanie dopłaty na nowy piec oraz na termomodernizację budynku już istniejącego. Drugi z programów pozwala na dofinansowanie 50 proc. kosztów związanych z fotowoltaiką. Dofinansowanie do powstania budynku pasywnego może być uzyskane na podstawie projektu uwzględniającego rozwiązania technologiczne ograniczające do minimum zapotrzebowanie na energię.

Drugą z możliwości uzyskania wsparcia finansowego na budowę domu pasywnego stanowią programy lokalne. O dotacje m.in. można się starać z:

• Regionalnych Programów Operacyjnych,
• Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich,
• Lokalnych Programów Antysmogowych,
• Funduszu Termomodernizacji i Remontów,
• Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Cena domu pasywnego jest dość wysoka w momencie jego realizacji. Wysokiej jakości materiały, jakie się stosuje do jego budowy, są kosztowne. Jednak wydatek ten znacząco zmniejsza koszty eksploatacji budynku w przyszłości, co oznacza, że budynek pasywny jest inwestycją długoterminową. Najlepszy przykład oszczędności, na które pozwala dom pasywny dzięki spełnianiu określonych wymogów architektonicznych, są wydatki związane z ogrzewaniem. Bardzo dobra izolacja, zwarta konstrukcja domu pasywnego oraz rozmieszczenie okien na najbardziej nasłonecznionej południowej stronie budynku – o czym wspomniano już wcześniej - pozwalają zredukować koszty ogrzewania o 75 do 90 proc.

Biorąc pod uwagę rosnące koszy energii, a także ogólny trend skłaniający się w kierunku wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, warto inwestować w rozwiązania ograniczające zużycie energii nieodnawialnej. Rosnące z roku na rok rachunki za prąd przemawiają za inwestowaniem w domy energooszczędne i pasywne.

W kolekcji projektowej pracowni ARCHON+, którą stanowią projekty domów energooszczędnych, każdy Inwestor ma szansę znaleźć swój wymarzony dom. Wszystkie proponowane plany domów spełniają wymagane przepisami normy i parametry energetyczne, a standard energetyczny jest kontrolowany na etapie opracowywania dokumentacji.

Każdy Inwestor, realizując budowę swojego wymarzonego domu, może dostosować poziom energooszczędności budynku do swoich indywidualnych oczekiwań w tym zakresie. Dzięki wyposażeniu domu w dodatkowe systemy instalacyjne może osiągnąć zgodny ze swoimi założeniami standard energetyczny. Do każdego projektu domu oferujemy w promocyjnych cenach projekty dodatkowych instalacji takich jak: wentylacja mechaniczna, pompa ciepła, instalacja fotowoltaiczna czy solarna, ogrzewanie kominkowe, które pozwolą zminimalizować koszty eksploatacyjne. Instalacje pozwalają na optymalne gospodarowanie energią, obniżają zużycie prądu oraz umożliwiają efektywne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Dzięki temu każdy Inwestor może wybrać rozwiązania odpowiadające jego oczekiwaniom, a przez to, w optymalny sposób dostosować standard energetyczny budowanego przez siebie domu.

Wybór poszczególnych rozwiązań warto poprzedzić rzetelną analizą oraz porównaniem zysków i nakładów finansowych.

Wśród propozycji Pracowni ARCHON+ dostępne są także projekty domów, w których już na etapie opracowywania koncepcji uwzględniono zastosowanie dodatkowych instalacji energooszczędnych. Są to projekty domów posiadające w standardzie wentylację mechaniczną z rekuperacją oraz pompę ciepła jako źródło ogrzewania. Projekty z dodatkowymi instalacjami dostępne są w różnych wariantach, uwzględniają zarówno obie te instalacje jednocześnie lub każdą z osobna. Do nazw tych projektów wprowadziliśmy dodatkowe oznaczenia: symbol E – oznacza projekt domu z wentylacją mechaniczną, natomiast znacznik OZE – to informacja, że jest to projekt domu z pompą ciepła.

Zobacz wybrane projekty domów z wentylacją mechaniczną i pompą ciepła ARCHON+

Można przypuszczać, że w przyszłości utrzyma się trend proekologiczny zmierzający w kierunku coraz większej ochrony środowiska i rosnących wymogów przy budowie obiektów jednorodzinnych. Z tego też powodu, inwestycja w dom pasywny, choć droższy na etapie realizacji, ale za to oferujący znaczącą oszczędność energii i zmniejszenie kosztów utrzymania przez lata użytkowania, stanie się wyborem coraz większej grupy Inwestorów ceniących nowoczesne rozwiązania projektowe i technologiczne.

 

Czytaj również:
Dom bez pozwolenia na budowę. Sprawdź, kiedy mozna budować domy bez pozowlenia!
Budowa domu krok po kroku - z tymi poradami wszystko się uda!