Zbiornik retencyjny - co to jest i czy warto mieć zbiornik retencyjny na deszczówkę przy domu?

W dobie ocieplania klimatu i kurczących się zasobów wody słodkiej każda jej kropla może okazać się skarbem. Wykorzystywanie wody zdatnej do picia do celów gospodarczych jest przyznaniem się do zaniedbań w stosunku do naszego środowiska naturalnego. Jak ograniczyć pobór wody z sieci wodociągowej? Z jakiego źródła wody podlewać ogródek? Odpowiedzią na to pytanie jest „mała retencja”. W tym artykule przybliżymy pojęcie retencji, małej retencji i zastosowanie jej w naszych ogródkach.

Odpowiedź na to pytanie wymaga wyjaśnienia pojęcia retencji wody w ogóle.

Co to jest retencja wody? To gromadzenie zasobów wody i przetrzymywanie jej w środowisku biotycznym i abiotycznym. Okresowe wyłączenie wody z cyklu hydrologicznego na skutek gromadzenia jej m.in. w zbiornikach wodnych.

Zbiornikiem retencyjnym może być np. sztuczny zbiornik wodny, który powstaje zazwyczaj na rzece. Konstrukcją tamującą spływ wody jest wybudowana zapora, korona zapory jest tą jej częścią, która góruje nad taflą wody. Zadaniem zbiornika retencyjnego jest magazynowanie wody w okresach jej nadmiaru i wykorzystywanie jej w okresie suszy. Zbiorniki retencyjne wybudowane na rzekach, pełnią często oprócz funkcji retencyjnej także inne, takie jak:

• ochrona terenów przed powodzią,
• produkcja energii elektrycznej,
• funkcja rekreacyjna,
• a nawet gromadzenie wody, jako wody pitnej (po jej uzdatnieniu).

Mała retencja to proste sposoby na gromadzenie wody. Pozwala ona zatrzymać lub spowolnić spływ wód, dbając przy tym o rozwój środowiska naturalnego. Mała retencja przynosi wiele korzyści zarówno dla środowiska naturalnego, przyrody, jak i dla nas.

Budowa niewielkich zbiorników, oczek wodnych i stawów, zadrzewianie, renaturyzacja rzek oraz ochrona terenów podmokłych – to działania lokalne, które realizują i wspierają Wody Polskie, jako instytucja do tego m.in. powołana.

Często mówiąc o zbiorniku retencyjnym, myślimy o tzw. łapaczu wody opadowej, zbiorniku wody deszczowej, w przydomowych ogródkach, wody z systemu rynien i rur spustowych budynku mieszkalnego lub terenów utwardzonych. Przydomowy zbiornik retencyjny może być podstawą do nawadniania, podlewania ogrodu, ale nie tylko. Woda ze zbiornika wykorzystywana może być również do prac gospodarczych, do których nie musimy wykorzystywać wody pitnej i ograniczymy tym samym zużycie wody w naszym gospodarstwie domowym.

Gromadzenie wody opadowej i roztopowej w naszych przydomowych ogrodach i wykorzystanie jej, zamiast wody spożywczej, do prac ogrodniczych i gospodarczych, to jest misja każdego z nas. Takimi działaniami ochronimy nasze środowisko i zasoby słodkiej wody. To jest jeden z głównych i najważniejszych celów retencjonowania wody opadowej. Wodę deszczową traktujmy, jako uzupełnienie ilości wody niezbędnej w naszych gospodarstwach domowych.

Oprócz działania związanego z ochroną klimatu i ratowaniem środowiska naturalnego retencjonowanie wody to nasza niezależność w gospodarowaniu wodą i ograniczenie kosztów naszego gospodarstwa domowego.

Jakie korzyści wynikają z wybudowania na działce zbiornika na wody opadowe? Wymienimy te najważniejsze:

• ochrona środowiska naturalnego,
• ograniczenie kosztów zakupu wody,
• ograniczenie kosztów odprowadzenia wody opadowej do kanalizacji deszczowej,
• podlewanie bez ograniczeń ogrodu czystą, miękką wodą deszczową,
• wykorzystanie wody deszczowej do innych prac domowych, np. mycia samochodu, spłukiwania toalety,
• napełniania oczek wodnych i ogrodowych basenów wodą deszczową.

Jedyną wadą przydomowej retencji wody jest ograniczenie pojemności zbiornika i brak możliwości magazynowania nadmiaru wody przy deszczach nawałnicowych i długotrwałych opadach deszczu. W celu ograniczenia niekontrolowanego rozlewu nadmiaru wody należy przewidzieć sposób rozprowadzania nadmiaru wody opadowej po powierzchni biologicznie czynnej działki.

Jeżeli jesteśmy zdecydowani na działania proekologiczne i chcemy móc gromadzić wodę opadową, musimy przemyśleć i przeanalizować, jaki zbiornik chcemy postawić lub wybudować. Rodzaj zbiornika i jego pojemność uzależniana jest od powierzchni, z jakiej chcemy przechwycić wodę opadową. Czy będzie to woda jedynie z połaci dachowych, powierzchni dachu czy również z terenów utwardzonych, wybrukowanych na naszej działce? Odpowiedzi na te pytania pozwolą nam określić właściwy rodzaj zbiornika i jego położenie.

Najmniej problematyczne w montażu i łatwe w obsłudze są zbiorniki naziemne. Naziemny zbiornik montowany jest przy jednej z rur spustowych odprowadzających wodę z rynny dachowej. Jest jednym z najtańszych rozwiązań, które nie wymaga budowy żadnych instalacji i prowadzenia robót ziemnych. Zbiorniki w różnych formach mocowane są do rynny i ustawiane na wyrównanym terenie, na przykład wykostkowanym lub miejscowo utwardzonym. Zbiorniki wyposażone są w kranik umożliwiający łatwy pobór wody. Obecnie w sprzedaży często oferowanym rozwiązaniem są beczki z tworzywa sztucznego o różnych pojemnościach i pojemne gliniane dzbany. Pojemność zbiornika z tworzywa sztucznego dostępna w sprzedaży od 100 do 500 litrów. Przy doborze zbiornika o większej pojemności, możemy narazić się na zepsucie, zastanie wody. Naziemne zbiorniki o różnych kształtach i pojemnościach, wykonane z różnych tworzyw sztucznych są do nabycia w sklepach ogrodniczych.

Częstym klimatycznym rozwiązaniem, jest wykorzystanie metalowych pojemników na wodę z blachy ocynkowanej typu balie. Tak gromadzona woda i otwarty do niej dostęp jest ratunkiem w okresie suszy i nie tylko dla naszych roślin, ale też dla pszczół i ptaków, które traktują te otwarte mini zbiorniki wody, jako swój wodopój.

Wykonanie lub montaż zbiornika naziemnego, który wkomponuje się w nasz ogród, może być inspiracją dla naszego pomysłu na nowe, inne urządzenie ogrodu.

Czytaj także: "Do czego służy studnia chłonna i kiedy warto ją zamontować?"

Przejęcie wody z całego dachu i dodatkowo z terenów utwardzonych może też zmobilizować nas do wykonania zbiornika retencyjnego podziemnego. To jednak jest już większe przedsięwzięcie, które wymaga właściwego przygotowania i doboru optymalnego miejsca na jego wykonanie. Niebagatelną rolę odgrywa w tym przypadku określenie pojemności, kształtu zbiornika, sposobu poboru, rozprowadzenia nagromadzonej wody i odprowadzenie jej nadmiaru, która nie mieści się w wykonanym zbiorniku podziemnym. W przypadku wykonania takiego rozwiązania praktycznie wykonujemy kanalizację deszczową, na potrzeby naszego gospodarstwa domowego.

Zbiornik taki potrzebować będzie doboru odpowiedniej pompy czerpnej, wykonywany jest on często pod podjazdami do garażu lub utwardzonymi miejscami postojowymi. Zaletą wykonania takiego rozwiązania jest magazynowanie dużej ilości wody, która gromadzona jest pod ziemią i tym samym posiada właściwą temperaturę. Dodatkowym atutem takiego rozwiązania jest to, że nie ingeruje w aranżację ogrodu, zbiornik jest niewidoczny.

W tym miejscu warto powiedzieć o jednej z kluczowych zalet zbiornika podziemnego – możliwość wykorzystania wody deszczowej i roztopowej do drugiego obiegu wody dla budynku mieszkalnego jednorodzinnego. Wody do spłukiwania toalet i prania. Woda opadowa, jako woda miękka jest dobrze przyswajana przez rośliny ogrodowe, ale też ogranicza również ilość kamienia, który może osadzić się w instalacjach sanitarnych i pralkach. Takie rozwiązanie konieczne jest do przemyślenia i rozwiązania na etapie projektowym lub najpóźniej na etapie realizacji budynku. Zbiorniki podziemne wody deszczowej i roztopowej powinny być elementem projektowania instalacji sanitarnej w naszych przyszłych domach.

Świadome projektowanie i urządzenie ogrodu to nie tylko przyjemność z jego użytkowania, to również sposób na ochronę naszego środowiska naturalnego, oszczędność wody uzdatnionej do celów spożywczych, ale i ograniczenie wydatków poniesionych na utrzymanie naszego gospodarstwa domowego.

Jedną z kolejnych możliwości magazynowania i wykorzystywania wody opadowej jest wykonanie zbiornika retencyjnego otwartego. Wymiary takiego zbiornika zależą oczywiście nie tylko od wymiarów ogródka, ale też, a może przede wszystkim, od bilansu wód opadowych, zdolności infiltracyjnych gruntu oraz odpływu/wykorzystania wody ze zbiornika.

W przypadku chęci wykonania takiego zbiornika otwartego należy zastanowić się nad funkcjami i rolą, jaką ma on spełnić. Czy będzie to zbiornik jedynie retencjonujący wodę, czy retencyjno-filtracyjny, czy może retencyjno-infiltracyjny. Każdy z tych podanych rodzajów zbiornika wymaga jednak wykonania przelewu awaryjnego. Jest on bezwzględnie konieczny przy częstych ostatnio deszczach nawałnicowych.

Ściany i dno zbiornika w zależności od jego funkcji wykonane są z materiału umożliwiającego np. odpływ wód przez warstwę filtracyjną. W przypadku zbiornika z założoną infiltracją zbiornik posiada ściany i dno umożliwiające infiltrację wody. Natomiast ściany i dno zbiornika jedynie retencyjnego są szczelne. Przemyśleć i zastosować w tym przypadku należny sposób rozprowadzania nadmiaru wody, w przypadku długo trwających opadów deszczu lub nawałnic.

Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, zależy oczywiście od naszych założeń i oczekiwań. Niebagatelną rolę odgrywa powierzchnia ogrodu i powierzchnia, z jakiej chcemy przechwycić wodę opadową (powierzchnia dachu i ewentualnie terenów utwardzonych), przepuszczalność gruntu. Zestawienie tych wszystkich uwarunkowań z naszymi oczekiwaniami pozwoli określić rodzaj zbiornika, który w sposób maksymalny spełni określone funkcje.

W przypadku wyboru zbiornika podziemnego oferta sklepów z branży budowlanej jest bardzo szeroka. Wielkość zbiornika i rodzaj materiału, z którego jest wykonany, daje możliwości wyboru. Pojemność zbiornika zaczyna się już od 2000 litrów. Zbiorniki najczęściej wykonane są z polietylenu, żywic poliestrowych lub polipropylenu. Zbiornik podziemny może zostać wykonany na podstawie indywidualnego projektu np. w konstrukcji żelbetowej.

Zbiornik naziemny zbierający wodę z naszego dachu – tutaj zakres propozycji zbiorników do kupienia w sklepach ogrodniczych jest również bardzo duży. Pojemność i kształt zbiornika można wybrać również z szerokiej oferty. Zbiorniki o pojemności od 300 do 2000 litrów mogą mieć kształt od beczek, dzbanów do ozdobnych skrzyń.

Zbiorniki retencyjne w ogrodzie to nie tylko zbiorniki szczelne, ale i ze ścianami oraz dnem filtrującym. W przypadku tych drugich warstwami zbiornika są: narzut kamienny, pospółka, geomembrana, geowłóknina. Wykonanie takiego zbiornika wymaga jednak projektu, a może i realizacji przez osoby lub firmy wyspecjalizowane w ich budowie.

Jednak zbiornik retencyjny to bardzo często klimatyczne oczko wodne, ukryte w zieleni z kolorowymi rybkami lub rabata wodna czy łąka kwietna. Te elementy małej retencji w naszym ogrodzie omówimy w dalszej części artykułu.

Czytaj także: "Studnia głębinowa - ile kosztuje i czy warto ją budować?"

Czy budowa zbiornika na wodę opadową wymaga pozwolenia na budowę, czy zgłoszenia wykonania robót, a może zgłoszenia budowy? Odpowiedź na to pytanie nie jest odpowiedzią wprost. W przypadku objęcia budowy zbiornika zakresem zagospodarowania działki, przy wystąpieniu o pozwolenie na budowę budynku mieszkalnego, zbiornik jako element wniosku objęty zostanie pozwoleniem na budowę.

Inną sytuacją jest ta, gdy zbiornik na deszczówkę uzupełnia już istniejące zagospodarowania działki. Można przypuszczać, że jeżeli w przepisach Prawa budowlanego (art.29) zwolniony z uzyskania pozwolenia na budowę a wymagający jedynie zgłoszenia, jest zbiornik na ścieki o pojemności nieprzekraczającej 10 m3, to zbiornik na deszczówkę będzie poddany tym samym zasadom. Niestety w przepisach Prawa budowlanego jako nadrzędny znajduje się przepis mówiący, że roboty budowlane można wykonać jedynie w oparciu o prawomocną decyzję pozwolenia na budowę. Wyjątkami od przyjętej zasady są wymienione w art. 29 Prawa budowlanego budowy i roboty budowlane. Niestety w tym katalogu nie znalazły się zbiorniki na deszczówkę. Tak więc jego wykonanie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę.

W tym zakresie przewidywane są zmiany przepisów. Mają one wejść w życie jeszcze w roku 2022.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej prowadzi dla właścicieli nieruchomości zabudowanych budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi, planującymi lub realizującymi budowę budynku, dofinansowanie instalacji zbierania wód opadowych.

Warunkiem jest oddanie do użytkowania lub zgłoszenie zakończenie budowy, przed złożeniem dokumentów do wypłaty dofinansowania.

Zgodnie z informacją zawartą na stronie Wojewódzkiego Funduszu finansowanie obejmuje zakup, dostawę, budowę, uruchomienie instalacji:

• do zebrania wód opadowych (w tym roztopowych) z powierzchni nieprzepuszczalnych posesji, tj. z dachów, chodników, podjazdów (np. łapacze, wpusty, odwodnienie liniowe, przewody odprowadzające wody opadowe bez orynnowania),
• do retencjonowania wód opadowych (w tym roztopowych) w zbiornikach (np. zbiorniki podziemne, zbiorniki nadziemne, „oczka wodne”),
• do retencjonowania wód opadowych (w tym roztopowych) w gruncie (np. rozszczelnienie powierzchni nieprzepuszczalnych, studnie chłonne, drenaż, ogrody deszczowe – bez kosztów nasadzeń),
• do retencjonowania wód opadowych (w tym roztopowych) na dachach – zielone dachy (warstwa drenażowa), bez kosztów nasadzeń,
• do wykorzystania retencjonowanych wód opadowych, w tym roztopowych (np. pompy, filtry, przewody, zraszacze, sterowniki, centrale dystrybucji wody, inne instalacje umożliwiające zagospodarowanie wody opadowej).

Warunki dotacji, oprócz rzeczowych podanych powyżej to:

• minimalna wartość kosztu zadania 2000 zł, minimalna łączna pojemność zbiornika/ów 2 m3,
• dofinansowanie ma postać dotacji w wysokości do 80% kosztów kwalifikowanych, ale nie więcej niż 5 000 zł.

To rodzaj efektownej rabaty, która pełni oprócz atrakcyjnego zagospodarowania części działki - funkcję zbiornika retencyjnego. Ta rabata deszczowa to miejsce gromadzenia wody opadowej nie tylko z dachu, ale może zbierać wodę również z części utwardzonych w ogrodzie. Deszczówka gromadzi się w przygotowanej niecce, która obsadzona jest specjalnie dobranymi roślinami. Parując, woda w sposób naturalny wraca do atmosfery – zachowując naturalny obieg wody w przyrodzie. Przykładowymi roślinami, które świetnie mogą zostać wykorzystane w rabacie deszczowej to:

• przęstka pospolita,
• strzałka wodna,
• tatarak zwyczajny,
• turzyca pospolita,
• kaczeniec błotny.

Przy założeniu rabaty deszczowej ważne jest wybranie właściwego miejsca w ogrodzie i poznanie podłoża (przepuszczalne-nieprzepuszczalne).

Samo wykonanie rabaty deszczowej polega na wykopaniu i uszczelnieniu, w zależności od podłoża niecki, położeniu rur drenujących, wykonanie odpływu awaryjnego (ewentualnie) na końcu usypanie warstwy piasku, żwiru. Ostatnią warstwą jest ziemia, w której posadzimy wcześniej dobrane i przygotowane rośliny hydrofitowe. Są one wysoko odporne na suszę i inne ekstremalne warunki atmosferyczne.

Pielęgnacja rabaty to usuwanie martwych części roślin oraz ewentualne uzupełnienia roślin. Wszelkie prace nagrodzone zostaną klimatyczną atmosferą w ogrodzie.

Oczko wodne jest jednym z tańszych rozwiązań i często już stosowanych w naszych ogrodach. Woda, którą zasilane jest oczko wodne to woda deszczowa, ale również może to być woda deszczowa z orynnowania dachu, doprowadzona właściwym rurarzem. Oczko wodne może być świetnym pomysłem na dodatkowe zagospodarowanie ogrodu. Obsadzenie go roślinami wodnymi i dobór odpowiednich ryb dodatkowo uatrakcyjni ten mini akwen.

Wodę z takich oczek można też wykorzystywać do podlewania ogródka.

Z takich otwartych zbiorników część wody będzie odparowywała w sposób naturalny, wyjątkowo w okresie letnich upałów, tak więc uzupełnianie jej deszczówką jest bardzo korzystne.

Pamiętajmy, że dno i skarpy takiego zbiornika muszą być bardzo szczelne. Duże znaczenie przy budowie takiego mini akwenu jest rodzaj gruntu, w jakim go wykonujemy. Od tego zależeć będzie rodzaj materiału uszczelniającego dno i ściany oczka. W przypadku gruntów przepuszczalnych uszczelniać oczko wodne możemy warstwą gliny lub folią.

Bardzo ważnym zadaniem jest dbałość o wodę w oczku wodnym. Jej napowietrzanie i odpowiedni skład – pozwoli zachować właściwe środowisko dla roślin i ryb.

Kwietne łąki to też mała retencja. Rośliny zatrzymują wilgoć w glebie, a zielona część rośliny i system korzeniowy są warstwami naturalnego układu filtrów dla wody opadowej. Łąki kwietne coraz częściej ozdabiają krajobraz nie tylko w terenach wiejskich i podmiejskich, ale coraz częściej są zastosowane na skwerach i w parkach miejskich. W przestrzeni miejskiej budowa tak zwanych parków kieszonkowych jest przykładem adaptacji niewielkich terenów niezabudowanych i często zaniedbanych do małych rozmiarów zielonych enklaw przyjaznych mieszkańcom. Łąka kwietna jest często fragmentem parku kieszonkowego, która oprócz swojej funkcji małej retencji cieszy oko kolorami kwitnących kwiatów.